× Okres od powstania wsi do 1772 roku Od I rozbioru Polski do 1914 roku I wojna światowa Okres miedzywojenny II wojna światowa Lata powojenne

***

Dokumenty do pobrania
  • Okres międzywojenny
  • W dniu 17.09.1920 r. zmarł Paweł Tyszkowski będący właścicielem Kopysna i został pochowany w kaplicy grobowej na cmentarzu w Kalwarii Pacławskiej. Przez dłuższy czas zmagał się z chorobą nowotworową.

    Paweł Tyszkowski był mężem Henryki Fredro, prawnuczki Jacka Fredry (ojca Aleksandra Fredry), lecz nie mieli oni potomstwa. Pod namową przyjaciela, niejakiego Ludwika Przysieckiego (był on głównym zarządcą jego dóbr), by uniemożliwić przejście majątku na rzecz nieślubnych dwóch córek Antoniego Tyszkowskiego, testamentem z dnia 19.10.1912 r. cały swój majątek zapisał Akademii Umiejętności w Krakowie. Zastrzegł jednak, że stanowić on będzie oddzielnie administrowaną całość jako fundacja im. Pawła Tyszkowskiego, której celem miało być popieranie polskiego piśmiennictwa i wynalazków z zakresu nauk przyrodniczych i lekarskich, ze szczególnym uwzględnieniem prac, badań i wynalazków dotyczących choroby raka i chorób wenerycznych.
    Inni twierdzą, że Antoni Tyszkowski przekazując majątek Pawłowi Tyszkowskiemu zobowiązał go do przekazania go Akademii Umiejętności w Krakowie w przypadku nie posiadania potomstwa. Akademia Umiejętności dobra Pawła Tyszkowskiego przejęła dopiero w 1929 r. dekretem dziedzictwa po pozytywnym dla niej zakończeniu sprawy sądowej wytoczonej jej przez dalszą rodzinę na podstawie fałszywego testamentu, który ostatecznie sąd odrzucił.  

    Jako doniosła Gazeta Lwowska z 21.09.1920 r. Nr 215 (zob. archive.org), Paweł Tyszkowski przed swą śmiercią przekazał Muzeum Narodowemu w Krakowie pięć pięknych guzów kontuszowych, a wcześniej dwie karabele damasceńskie oraz pięć pasów kontuszowych polskich, w tym dwa ze złotolitu Paschalisa, dwa krakowskie i jeden perski. Natomiast jego żona przekazała muzeum złotą i emaliowaną tabakierę, niegdyś własność królowej Francji Marii Antoniny, którą podarowała nieznanemu posłowi szwajcarskiemu podczas pobytu w więzieniu.

    (Więcej informacji o rodzinie Tyszkowskich można znaleźć na stronach: www.apokryfruski.orgdspace.uni.lodz.plwww.pbc.rzeszow.pl oraz w PAU w Krakowie - nr sygn. 2631, Papiery rodzinne i majątkowe Tyszkowskich z lat 1577- 1914, k. 32r.)

    Część gruntów Pawła Tyszkowskiego (202 ha - zob. data.jewishgen.org), a po jego śmierci grunty przekazane Akademii Umiejętności w Krakowie, dzierżawił Antoni Jankowski, mąż Katarzyny, nieślubnej córki jego stryja - Józefa Tyszkowskiego, który je użytkował do jesieni roku 1939 (Więcej informacji, w tym o batalii sądowej pomiędzy dzierżawcą a Akademią Umiejętności - zob. Historie Mieszkańców).

    Wiele lat po wojnie władze polskie część gruntów chciały oddać jedynej spadkobierczyni Jankowskiego, córce Michalinie, ale z nieznanych przyczyn do tego nie doszło. Przez wiele lat grunty były użytkowane przez PGR, a po roku 1989 zostały przejęte przez państwowe jednostki (Nadleśnictwo, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa), a część została sprzedana osobom fizycznym. 

    Jeden z mieszkańców Kopysna Jan Krupa (ur. 15.03.1889 r.) 10.07.1922 r. uzyskał obywatelstwo USA (Declaration of Intention).

    Przed II wojną światową we wsi istniał sklep z wyrobami tytoniowymi prowadzony przez Krupę (prawdopodobnie pod nr domu 59 - dz. bud. 41 lub 43) i wyszynk trunków (karczma, niedaleko cerkwi) prowadzona przez mieszkańca pochodzenia żydowskiego o nazwisku Mendel Salik (żona - Chane z domu Probstein; ich syn Samuel (ur. 1871 r.) ożenił się z Ettel z domu Bachmann (ur. 1877 r.), jego dzieci to Lewi Isak (ur. 1897 r.) i córka Rebeka (ur. 26.01.1899 r.) oraz dwie pozostałe, w tym Machla matka Naftalego Zammera (ur. 3.03.1910 r.); Rebeka Salik wyszła za mąż za Bernarda Rechtwaga w dniu 8.01.1933 r. w Przemyślu - zob. skany.przemysl.ap.gov.pl - str. 123).

    Inni podają również, że w Kopysnie były dwie kuźnie prowadzone przez Hamryszczaka i Hyłę (prawd. dom nr 54 -  dz. bud. 10) oraz dwóch szewców: Karol Hamryszczak i Kaczmar (prawd. dom nr b - dz. bud. 31). 

    W budynku "Domu Narodowego" (nr domu 15 - dz. bud. 27 wg mapy katastralnej), w którym znajdowała się czytelnia Proswity, był także sklep prowadzony przez braci: Pawła i Michała Kaczmarów. 

    W latach 1925-27… (?) Małopolskie Towarzystwo Rolnicze zorganizowało w Kopysnie Kółko rolnicze (polona.pl).

    W dniu 4.12.1926 r. w Kopysnie, jak doniosła Gazeta Przyjaciel Ludu – organ Stronnictwa Chłopskiego (jbc.bj.uj.edu.pl) odbyło sie poufne zebranie organizacyjne, na którym przemawiali ob. Krechowicz, Radwański i Kamieński. Zawiązano Związek i wybrano zarząd w następującym składzie: Ryła (prawidłowo Hyła) Mikołaj przew., Teodor Kreczkowski zast., Michał Łoś sekt., J. Hawryszczak (Hamryszczak?) skarbnik oraz pięciu członków zarządu. Wybrano delegatów w osobie: Wasyla Łosia, Wasyla Krupę i Michała Łosia.
    Do Związku przystąpiło 51 członków. Uchwalono rezolucję, w której domagano się jak najszybszej parcelacji, pożyczek długoterminowych, obniżenia składek asekuracyjnych i wiele innych. Wystosowano apel do wszystkich gmin w powiecie, żeby się organizowały w związki chłopskie do wspólnej obrony i walki o lepszy byt. Postanowiono zaprenumerować parę numerów "Przyjaciela Ludu" i "Sprawy Chłopskiej". Na końcu wyrażono hołd marsz. Piłsudskiemu za jego wiekopomny czyn majowy.

    Z dokumentu z dnia 18 maja 1928 r. wynika, że w Kopysnie istniał "Urząd Gminny", którego kierownikiem tymczasowego zarządu był Antoni Jankowski (zob. Historie Mieszkańców). We wcześniejszym dokumencie osoba ta występuje w charakterze Naczelnika gminy.

    Fragment pisma Urzędu Gminnego

    W czasie międzywojennym niektórzy mieszkańcy opuścili Kopysno w poszukiwaniu pracy i lepszego życia poza granicami kraju. Jednym z nich był Józef Krupa s. Mikołaja i Antoniny Mandro, ur. 26.02.1898 r. Z posiadanych materiałów udostępnionych przez jego rodzinę wynika, że uczył się w Brnie (Czechosłowacja), starał się o wyjazd do Argentyny, przebywał i pracował na terenie Francji i na koniec wyjechał i osiadł w Kanadzie. Ciekawe dokumenty związane z tą osobą i jej działalnością zamieszczono w zakładce Dokumenty i Historie Mieszkańców.

    Kilku mieszkańców w owym czasie udało się do Argentyny. Stefan Krupa (lat 24, kawaler) przybył do tego kraju 23 stycznia 1927 r. statkiem "Taormina" z portu w Genua (Włochy). Mikołaj Kaczmar (lat 41, żonaty) oraz Bazyli Kozar (lat 31, żonaty) przybyli w dniu 16 lipca 1928 r. statkiem "Alcantara" z portu Cherbourg (Francja) (zob.cemla.com).

    Prawdopodobnie w tym czasie do Francji przybył Jan Gierczak z żoną Marią z d. Malko oraz córką i synami Michałem (4.01.1924-21.07.1944 r.) i Janem (8.11.1914-9.03.1993 r.). W czasie wojny mieszkali przy ul. Croix Blanche 33 w La Mure (Isère).

    W tygodniu poprzedzających dzień 11 października 1930 r. o czym doniosła Gazeta Przemyska Nr 58, w wyniku pożaru spłonęło we wsi 14 zabudowań gospodarczych. Choć nie ustalono przyczyn, zdaniem Gazety mógł to być sabotaż. Zdaniem Ekspresu Zagłębia R.5 Nr 261 (jbc.bj.uj.edu.pl) pożar miał miejsce wieczorem 8.10.1930 r., a szkody wyrządzone przez pożar wyniosły koło 60 000 złotych. Za przyczynę pożaru uznano zbrodnicze podpalenie. O pożarze wspomina także mieszkaniec Kopysna - Iwan Krupa (zob. "Iwan Krupa - Kopysno"[15]).

    W dniu 22.02.1931 r. w Huwnikach, po długiej i ciężkiej chorobie zmarła Henryka Fredro Przysiecka, była żona Pawła Tyszkowskiego, która po jego śmierci ponownie wyszła za mąż za jego przyjaciela - Ludwika Przysieckiego, który sprawował zarząd nad jego dobrami przekazanymi na mocy testamentu Polskiej Akademii Umiejętności. Została pochowana w kaplicy grobowej rodziny Tyszkowskich w Kalwarii Pacławskiej (jbc.bj.uj.edu.pl).

    W dniu 30.07.1931r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Skarbu wyznaczyło na obszarze województwa lwowskiego miejsca detalicznej sprzedaży alkoholu, w tym w Kopysnie 1 punkt z wyszynkiem (jbc.bj.uj.edu.pl).

    W dniu 9.01.1934 r. w Huwnikach, po kilkudniowej anginie zmarł Ludwik Przysiecki (ur. 1860 r.) i według ówczesnych mediów miał zostać pochowany w grobowcu rodziny Tyszkowskich w Kalwarii Pacławskiej. (jbc.bj.uj.edu.pl). Informacja ta jest błędna. Ludwik Przysiecki został pochowany na cmentarzu na Kalwarii Pacławskiej, lecz w osobnym grobowcu niedaleko kaplicy grobowej rodziny Tyszkowskich o czym świadczy tablica nagrobkowa, która choć uszkodzona, wskazuje na miejsce jego pochówku. Napis na tablicy, który udało się odczytać brzmi „Ludwik Przysiecki Nowina 1860 (znak krzyża) 1934”.

    Płyta nagrobkowa nieco uszkodzona i porośnięta mchem

    Widok nagrobka

    Lwowski Dziennik Urzędowy Nr 25 z 1938 r. powiadomił o unieważnieniu zgubionego dowodu tożsamości konia Ser. „C“ Nr 102266 będacego własnością Wasyla Krupy z Kopysna. (archive.org).

© Copyrights Dedio & Dedio & Dedio 2003-2024