Akcja "Wisła"

Nie wdając się w ocenę zasadności przeprowadzenia akcji, która budzi kontrowersje zarówno u osób deportowanych, jak i historyków, fakt ten zasługuje na uwagę, gdyż w jej wyniku dokonano deportacji części mieszkańców Kopysna, którzy opuszczając swoją rodzinną miejscowość nigdy do niej (poza pojedynczymi przypadkami) nie powrócili na stałe.

Według autora książki E. Misiło ("Akcja Wisła 1947", 2012) deportacja mieszkańców Kopysna miała miejsce  w dniach 25-31 maja 1947 r. Kopysno opuściło wtedy 64 mieszkańców a zostało w nim 19 osób. Stacją załadowczą był Przeworsk, a miastem docelowym miasteczko Sztum (zob. Dokumenty - Dokumenty związane z akcją "Wisła"). Według załącznika nr 2 do dokumentu "Zestawienie transportów odprawionych przez 7 D.P" zamieszczonego na stronie www.emisilo.pl wraz z mieszkańcami Kopysna w sumie wysiedlono 97 rodzin, razem 370 osób z ich dobytkiem (34 konie, 105 krów, 46 owiec i kóz, 4 świnie, 377 sztuk drobiu oraz 36 wozów konnych). Komendantem transportu był porucznik Wrzesiński, a cały transport nadzorował 10 pułk piechoty 7 Dywizji Piechoty oraz żołnierze z 9 Dywizji Piechoty.

S. Kryciński ("Przemyśl i Pogórze przemyskie", 1997, 2007) podaje, iż Kopysno opuściło w ramach akcji 98 osób.

Według dokumentów 35 Komendy Odcinka WOP z lipca 1947 roku (ASG, BB WOP, sygn. 30/17. Sprawozdanie okresowe 35 Komendy Odcinka WOP za rok 1947 r., k. 23) wywieziono z Kopysna 48 osób.

Według opowiadań Jana Krupy, wysiedlonego z Kopysna, deportacja rozpoczęła się już 15 maja 1947 r. Wszystkich mieszkańców wyznaczonych do wyjazdu zgromadzono w sąsiedniej miejscowości Brylińce, gdzie przebywali około tygodnia oczekując na wyjazd w opuszczonych sadach. Wśród deportowanych rodzin, oprócz rodziny Krupów były rodziny Kaczmarów i Zachorbeńskich. Wieczorem załadowano ich na samochody wojskowe i przewieziono do Przeworska. 31 maja 1947 r. umieszczono ich w pociągu, który liczył czterdzieści wagonów (transport o numerze R-327). Na miejsce przeznaczenia, do miejscowości Sztum deportowani dotarli 4 czerwca 1947 r. Ze wspomnieniami Jana Krupy po przybyciu na miejsce (zob. Dokumenty - Dokumenty związane z wysiedleniem na wschód (1945)), można zapoznać się na stronie - gmina.sztum.pl.

Ze względu na spalenie niektórych domów w Kopysnie, co miało miejsce  w 1945 r., część mieszkańców przeniosła się do swoich bliskich rozsianych w innych miejscowościach (np. Makowa) i stamtąd była deportowana przez inne stacje załadowcze. Jedną z nich była miejscowość Olszanica. Wysiedlenie to było nadzorowane przez 8 Dywizję Piechoty Wojska Polskiego.

Wysiedleni zamieszkali m.in. w takich miejscowościach jak: Kiemiany, Malinka (woj. warmińsko-mazurskie), Lipiec, Miastko, Nowa Wieś, Sztumska Wieś, Wałdowo  (woj. pomorskie), Osetno (woj. dolnośląskie).

***

Dekretem z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz.U. z 1949 r. Nr 46, poz. 339 - isap.sejm.gov.pl), nieruchomości osób wysiedlonych w ramach Akcji "Wisła" przejęło Państwo. Dekret ten, według Eugeniusza Misiły, autora publikacji "Akcja Wisła. Dokumenty i materiały", zał. 22 (Warszawa 2013), objął również właścicieli gospodarstw rolnych, którzy wraz z rodziną zginęli podczas II wojny światowej i gospodarstw opuszczonych przez "jednostki zbrodnicze, które brały udział w akacjach sabotażowych i zbiegły".

Jedynie część osób, które pozostały w Kopysnie nie została objęta dekretem. W latach 70-tych XX wieku, zgodnie z ustawą z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 - isap.sejm.gov.pl) posiadacze gospodarstw rolnych otrzymali akty własności ziemi. 

W wyniku zawieruchy wojennej wiele rodzin utraciło ze sobą kontakt. Po wojnie rozpoczęli oni poszukiwania m.in. przez prasę. Na łamach ukraińskiego dziennika Svoboda (nr 162 z dnia 15 sierpnia 1949 r.) wydawanego w USA (Jersey City i New York) Kozar Jan z Kopysna poszukiwał Michała Wronowskiego, syna Anny Kozar i Pawła Wronowskiego (zob. svoboda-news.com).

Pomimo wysiedleń i wyjazdów na roboty za granicę nie wszyscy opuścili Kopysno; pozostały w nim takie rodziny jak: Kettnerowie (w tym Paweł i Edward), Krupowie (w tym Bazyli), Kulhawcowie (w tym Józef), Jakubowie (w tym Katarzyna), Wronowscy (w tym Katarzyna, Paweł i Michał), Gierczakowie (Karolina i Weronika), Paulina Rogoża, Anastazja Bomba, Michalina Okołowicz, Nienadowscy (w tym Piotr i Paraskewia), Maria Hamryszczak, Michał Kaczmar. 

Według danych z 1950 r. (zob. "Akta gminy Rybotycze, powiat Przemyśl" 1944-1954 r.- zespół 56/209/0 - Archiwum Państwowe w Przemyślu) w Kopysnie było 14 gospodarstw rolnych, w tym 12 indywidualnych (osoby fizyczne), a pozostałe we władaniu "PPZ" i "Szkoły w Kopysnie". Powierzchnia gospodarstw wynosiła 614,20 ha gruntów, z czego 518,70 ha stanowiły grunty orne, 60,10 ha pastwiska i 35,40 ha nieużytki.

W 1957 r. do Kopysna powrócił Mikołaj Nienadowski, a w kilka lat później część Jego rodziny. Przez wiele lat, niemal do końca swego życia sprawował funkcję sołtysa Kopysna (zob. Dokumenty - inne).

Do Kopysna powróciły także rodziny Krupów (1957-61 r.) i Marcinów (marzec 1959 r.).

Na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 stycznia 1963 r. ^[8] z urzędu zamknięto księgi wieczyste Kopysna. Wszystkie grunty nie pozostające w faktycznym władaniu właścicieli przeszły na własność Państwa.

Wydział Rolnictwa i Leśnictwa - Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie wydał obwieszczenie z dnia 7 września 1965 r. w sprawie założenia ewidencji gruntów, w którym określił miejscowości, dla których operat byłego katastru austriackiego został zastąpiony operatem ewidencji gruntów. Wśród nich znalazło się też Kopysno (jbc.bj.uj.edu.pl).

W Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 30.06.1967 r. Nr 7, poz.52 ukazało się ogłoszenie, w którym podano do publicznej wiadomości wykaz nieruchomości stanowiących uprzednio własność parafii grecko-katolickich, które na mocy stosownych w/w przepisów przeszły na rzecz Państwa (jbc.bj.uj.edu.pl). Decyzją z dnia  1.02.1967r., sygn. NZ.RG.610/208/67, dz. gr. 70 w Kopysnie przeszła na rzecz Państwa.

W roku 1977 władze PRL zarządzeniem Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 9 sierpnia 1977 r. ^[9] zmieniły nazwę miejscowości na "Kopystno". Nazwa ta w wyniku protestów środowisk naukowych, turystycznych i przewodnickich i innych funkcjonowała jedynie do roku 1981.

Na początku lat 70. miejscowość została zelektryfikowana. Pod koniec tych lat pojawił się pierwszy telefon, który miał nr 6 i był zlokalizowany u sołtysa. Przez pewien czas można było z niego korzystać tylko w godzinach pracy centrali Urzędu Pocztowego w Rybotyczach, którą później włączono do centrali w Birczy obsługującej abonentów przez pozostałą część dnia i nocy.

Głównym zajęciem mieszkańców Kopysna w latach powojennych było rolnictwo - zarówno produkcja roślinna (uprawa zbóż), jak i zwierzęca (bydło). Według spisu z dnia 26 stycznia 1962 r. w Kopysnie było 28 szt. bydła (w tym 4 cielęta) oraz 11 szt. koni (zob. Dokumenty - inne). W latach 80-tych z powodzeniem rozpoczęto chów owiec, głównie ze względu na wełnę i skóry.

Z powodu występowania licznej zwierzyny łownej (jelenie, dziki) Kopysno przez wiele lat stanowiło bazę wypadową dla myśliwych, którzy bardzo często odwiedzali tę miejscowość. Po roku 1989, z uwagi na zmiany gospodarczo-ekonomiczne i upadek gospodarstw rolnych, teren ten przestał być atrakcyjnym miejscem dla tej grupy społecznej.

Większość mieszkańców Kopysna już nie żyje, a część przeprowadziła się do innych miejscowości. Obecnie z rdzennych mieszkańców nie mieszka już nikt.

Kopysno zgodnie z uchwałą nr XVIII/311/12 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie ustalenia wykazu miejscowości położonych na terenach podgórskich i górskich w województwie podkarpackim (Dz. Urz. Woj. Podkarpackiego z 2012 r. poz. 604) zostało uznane za miejscowość podgórską.